Xã Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi được thành lập theo Nghị quyết số 1677/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Quảng Ngãi năm 2025. Xã Tu Mơ Rông là một xã miền núi được thành lập trên cơ sở sáp nhập toàn bộ diên tích dân số và diện tích tự nhiên của xã Đăk Hà và Tu Mơ Rông, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum. Với vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên đặc thù và bản sắc văn hóa phong phú của đồng bào Xơ Đăng, xã Tu Mơ Rông đang nỗ lực phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh, hướng tới đạt chuẩn nông thôn mới vào năm 2030.

1. Lịch sử hình thành: Xã Tu Mơ Rông có bề dày lịch sử gắn với quá trình phát triển của huyện Tu Mơ Rông. Sau giải phóng tỉnh Kon Tum (16/3/1975), khu vực này thuộc huyện Đăk Tô. Đến ngày 29/10/1983, xã Tu Mơ Rông được chia tách thành hai xã: Tu Mơ Rông và Đăk Hà theo Quyết định của Hội đồng Bộ trưởng. Năm 2005, huyện Tu Mơ Rông được thành lập theo Nghị định số 76/2005/NĐ-CP, tách từ huyện Đăk Tô, và xã Đăk Hà trở thành một đơn vị hành chính thuộc huyện này. Sau đó, hai xã Tu Mơ Rông và Đăk Hà được sáp nhập, hình thành xã Tu Mơ Rông mới với diện tích tự nhiên khoảng 15.212,9ha (bao gồm 5.638,8 ha của xã Tu Mơ Rông cũ và 9.574,1ha của xã Đăk Hà cũ)

2. Về Vị trí địa lý:

- Phía Bắc: Giáp xã Măng Ry, tỉnh Quảng Ngãi.

- Phía Nam: Giáp xã Đăk Psi, tỉnh Quảng Ngãi.

- Phía Đông: Giáp xã và xã Măng Ry, tỉnh Quảng Ngãi.

- Phía Tây: Giáp xã Kon Đào và xã Đăk Tờ Kan, tỉnh Quảng Ngãi.

Vị trí này tạo điều kiện thuận lợi cho xã kết nối với các khu vực lân cận, đặc biệt là các tuyến giao thương Đông - Tây, hỗ trợ phát triển kinh tế và các điểm du lịch cộng đồng.

3. Điều kiện tự nhiên:

● Địa hình: Xã có địa hình đồi núi phức tạp, bị chia cắt bởi các sông suối và thung lũng hẹp. Độ cao dao động từ 1.000 m đến 1.680 m so với mực nước biển, với độ dốc trung bình trên 15°. Địa hình thấp dần từ Bắc xuống Nam và từ Đông sang Tây, tạo thành các dạng địa hình đặc trưng như đồi bát úp, yên ngựa, và thung lũng. Các khu vực phía Đông và Tây của xã bị chia cắt bởi các con suối, gây khó khăn cho sản xuất và giao thông.

● Khí hậu: Mang đặc trưng khí hậu nhiệt đới gió mùa Tây Nguyên, với độ cao phổ biến 800-1.400 m. Nhiệt độ trung bình năm từ 18-23°C, tháng lạnh nhất (tháng 12, 1) dưới 18°C, tháng nóng nhất (tháng 4) khoảng 23°C. Lượng mưa hàng năm đạt 2.400-2.500 mm, tập trung từ tháng 5 đến tháng 11, với độ ẩm trung bình 84-85%. Tổng số giờ nắng thấp, khoảng 1.400-1.500 giờ/năm, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

● Thủy văn: Hệ thống thủy văn chủ yếu là các suối nhỏ thuộc lưu vực sông Đăk Psi, như suối Đăk Psi, Đăk Ter, Đăk Lây, Đăk Xe và suối Nước Chim. Nguồn nước ngầm phong phú nhưng khai thác khó khăn do địa hình chia cắt. Các suối cung cấp nước quanh năm, nhưng độ chênh lệch lớn giữa mặt nước và đất sản xuất gây trở ngại cho việc tưới tiêu và sinh hoạt.

4. Dân số và văn hóa:

● Dân số: Tính đến ngày 31/6/2025, xã Tu Mơ Rông có khoảng 1.315 hộ với 6.302 khẩu, trong đó dân tộc Xơ Đăng chiếm hơn 94%. Tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 17,95% (khoảng 228 hộ), hộ cận nghèo 2,59% (khoảng 33 hộ), thu nhập bình quân khoảng 32 triệu đồng/người /năm.

● Văn hóa: Là vùng đất của đồng bào Xơ Đăng, xã Tu Mơ Rông gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống đặc sắc, bao gồm cồng chiêng, nhà rông, và các lễ hội dân tộc. 100% thôn (17/17) đạt chuẩn làng văn hóa, với 85,5% hộ gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hóa. Các thiết chế văn hóa như nhà rông được đầu tư tại 17/17 thôn, cùng với 8 bộ cồng chiêng và trang phục truyền thống được trang bị để bảo tồn văn hóa Xơ Đăng.

5. Kinh tế - xã hội:

5.1. Về kinh tế:

● Nông nghiệp: Là trụ cột kinh tế, với các cây trồng chủ lực như cà phê (430,9 ha), dược liệu 285ha (chủ yếu các loại cây như: Hồng Đảng sâm (sâm dây), Sơn tra, ngũ vị tử, Sa nhân (thảo quả,.. đặc biệt có 3,1ha cây sâm Ngọc Linh); mắc ca (34,7 ha), và cây ăn quả (103,7 ha). Chăn nuôi phát triển với 794 con trâu, 1.148 con bò, 735 con heo, 80 con dê. Các mô hình kinh tế hiệu quả (hộ A Hai, Nguyễn Thanh Tuấn) được nhân rộng, kết hợp trồng dược liệu, cây công nghiệp, và du lịch homestay.

● Năng lượng: 4 công trình thủy điện (Đăk Psi 3, Đăk Psi 4, Đăk Ter 1, Đăk Ter 2) với tổng công suất 52 MW, đóng góp 2/3 nguồn thu ngân sách huyện, tạo việc làm và thúc đẩy kinh tế.

● Du lịch: Du lịch cộng đồng và trải nghiệm rừng (Đăk Chum I) đang phát triển, với tiềm năng trở thành Điểm du lịch của tỉnh Quảng Ngãi. Hàng năm xã đều có các gian hàng tham gia các hoạt động như phiên chợ, hội thi ẩm thực quốc tế thu hút du khách, góp phần quảng bá văn hóa và tạo sinh kế bền vững.

● Thương mại - dịch vụ: Có 93 hộ kinh doanh, 21 doanh nghiệp nhỏ, 1 nhà nghỉ (Hoàng Gia Trang), và 3 homestay tại Đăk Chum I.

5.2. Hạ tầng:

● Giao thông: Xã có tuyến đường Quốc lộ 40B chạy ngang qua là một tuyến đường giao thông huyết mạch kết nối liên vùng với các xã phía Đông, Tây và Nam Trà My. Hệ thống thủy lợi cơ bản đáp ứng được nhu cầu tưới tiêu cho hơn 150 ha.

● Điện và nước: 100% thôn có điện lưới, 97% hộ sử dụng nước sạch, 76,43% rác thải được thu gom.

● Công nghệ thông tin: Wifi miễn phí tại 12/17 thôn, hỗ trợ chuyển đổi số.

5.3. Giáo dục: Có 5 trường (1 THCS, 1 Tiểu học, 1 Tiểu học-THCS liên cấp, 2 Mầm non), trong đó 4 trường đạt chuẩn quốc gia. Tỷ lệ huy động trẻ đến trường trên 95%, duy trì phổ cập giáo dục các cấp.

5.4 Y tế: Trạm y tế xã được nâng cấp, triển khai hiệu quả tiêm chủng mở rộng, phòng chống dịch bệnh.

6. Quốc phòng - an ninh:

● Quốc phòng: Công tác quốc phòng - quân sự được chú trọng, lực lượng dân quân tự vệ được củng cố về số lượng và chất lượng. Cơ sở vật chất quốc phòng được đầu tư, như sửa chữa và xây mới trụ sở Ban Chỉ huy Quân sự xã.

● An ninh: Tình hình an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội ổn định. Công tác phổ biến pháp luật được tăng cường, góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật. Phối hợp chặt chẽ giữa công an, quân sự, Mặt trận và các đoàn thể đảm bảo an ninh cơ sở.

7. Đảng bộ và hệ thống chính trị:

● Đảng bộ: Gồm 29 chi bộ trực thuộc với 300 đảng viên (tăng 54 đảng viên so với đầu nhiệm kỳ 2020-2025). Đảng bộ liên tục đạt danh hiệu hoàn thành tốt nhiệm vụ. Công tác giáo dục chính trị tư tưởng đổi mới, triển khai sâu rộng việc học tập tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh,

● Chính quyền: Hiệu lực quản lý nhà nước được nâng cao thông qua cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin, và mô hình "một cửa, một cửa liên thông". Công tác quản lý đất đai, tài nguyên, và quy hoạch được chú trọng.

● Mặt trận và đoàn thể: Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội được kiện toàn, cán bộ có trình độ từ cao đẳng trở lên. Các phong trào như “Dân vận khéo” và “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được triển khai hiệu quả, tạo sự đồng thuận xã hội.

8. Tầm nhìn và mục tiêu (2025-2030):

Trong nhiệm kỳ 2025-2030, xã Tu Mơ Rông đặt mục tiêu xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, khai thác hiệu quả tiềm năng để đạt chuẩn nông thôn mới. Các chỉ tiêu chính:

● Kinh tế: Thu nhập bình quân đạt 50 triệu đồng/người/năm; thu ngân sách 40-50 tỷ đồng; trồng mới 400 ha cà phê, 100 ha dược liệu, 50 ha cây ăn quả; phát triển chăn nuôi với tổng đàn 9.255 con; đạt 19/19 tiêu chí nông thôn mới; độ che phủ rừng trên 66,5%.

●Văn hóa - xã hội: Giảm tỷ suất tăng dân số xuống 11%; 100% trường đạt chuẩn quốc gia; trạm y tế đạt chuẩn; 100% thôn đạt chuẩn làng văn hóa; xây dựng 2 điểm du lịch và 1 làng bảo tồn văn hóa đạt chuẩn quốc gia; tỷ lệ hộ nghèo dưới 8%.

● Quốc phòng - an ninh: Tuyển quân đạt 100%; tỷ lệ điều tra, khám phá án trên 82%; xây dựng xã mạnh về phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc.

● Xây dựng Đảng: Kết nạp 48 đảng viên mới; 90% tổ chức cơ sở đảng và đảng viên hoàn thành tốt nhiệm vụ; 94% thôn trưởng là đảng viên.

Với những mục tiêu cụ thể đề ra trong nhiệm kỳ 2025-2030 thể hiện sự quyết tâm xây dựng một xã nông thôn mới toàn diện. Để đạt được các mục tiêu này, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng, nhân lực, và thị trường tiêu thụ, đồng thời chú trọng đến bảo tồn văn hóa và ứng phó với các thách thức môi trường. Nếu được thực hiện tốt, tầm nhìn này không chỉ giúp Tu Mơ Rông đạt chuẩn nông thôn mới mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai.